Spis treści: Jałta - Bierut - Ochab - Gomułka - Gierek - Kania - Jaruzelski

Historia

Jałta i początki PRL

W lutym 1945 roku - tuż przed zakończeniem II wojny światowej - została przeprowadzona konferencja jałtańska, odbywająca się w pałacu na sowieckim Krymie. Głównymi uczestnikami tej konferencji byli liderzy ówczesnych państw alianckich, tzw. "wielka trójka". Według kolejności na powyższym zdjęciu, byli to Winston Churchill, Franklin Roosevelt i Józef Stalin.

Głównym celem tej konferencji było ustalenie nowego powojennego porządku w Europie i stref wpływów zarówno państw zachodnich, jak i Związku Radzieckiego. W trakcie konferencji padła również deklaracja w sprawie Polski. Władza nad Polską została powierzona Tymczasowemu Rządowi Jedności Narodowej, który został zobowiązany do przeprowadzenia wolnych, tajnych wyborów, a granice Rzeczpospolitej zostały przesunięte na zachód: utraciliśmy wschodnie Kresy z Wilnem i Lwowem, a uzyskaliśmy Gdańsk, sporą część dawnych Prus Wschodnich z Olsztynem, jak i również Pomorze Zachodnie i Śląsk. Nowa granica zachodnia leżała na Odrze, a granica wschodnia leżała na "linii Curzona".

Te decyzje całkowicie obróciły powojenny los naszego kraju.

Rzecz jasna, nowy rząd komunistyczny - który był efektownie kukiełką Stalina - nie miał zamiaru organizować wolnych wyborów. Władza została scentralizowana w rękach komunistów. W czerwcu 1946 r. zostało przeprowadzone sfałszowane referendum ludowe ("trzy razy tak"), w którym Polacy byli zachęcani do postawienia trzech krzyżyków w odpowiedzi na trzy pytania: o zniesienie Senatu, wprowadzenie reformy rolnej i utrwalenie nowych granic. Oficjalnie wszystkie trzy inicjatywy zostały przyjęte przez ludność, lecz wiele lat później zostały odkryte nowe dowody, według których przeszło tak naprawdę tylko trzecie pytanie (o 66,9%).

W styczniu 1947 r. zostały przeprowadzone wybory parlamentarne, które według oficjalnych wyników wygrał Blok Demokratyczny, składający się z Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej - w 1948 r. te ugrupowania połączyły się w monolityczną partię o nazwie PZPR, czyli Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.Wybory te ostatecznie utorowały drogę do wprowadzenia radzieckiego komunizmu w Polsce.

Bierut - pierwszy "pierwszy sekretarz"

Po utworzeniu PZPR, jej przewodniczącym - jak i również prezydentem RP (ta pozycja została później zniesiona) stał się Bolesław Bierut. Bierut realizował interesy ZSRR i prowadził proces sowietyzacji. Był on współodpowiedzialny za niezliczone zbrodnie przeprowadzone przez nowe aparaty terroru systemu komunistycznego. Rozpoczęły się represje wobec duchownych, ludzi związanych z podziemiem niepodległościowym i rządem londyńskim (nazywanych "zaplutymi karłami reakcji"), lecz głównie wobec zwykłego ludu.

Bierut walczył z tzw. "propagandą szeptaną", która przybierała formę zwykłych żartów czy krytyki skierowanej wobec władz komunistycznych. Głównie służył on ZSRR i rozpowszechnił kult Stalina, lecz sam Bierut również stał się obiektem własnego kultu jednostki. Rządził on aż do śmierci w roku 1956 - ponoć przyczynił się do tego referat o tytule "O kulcie jednostki i jego następstwach" demaskujący stalinistyczne zbrodnie, który miał doprowadzić Bieruta do niemałego szoku. Był on jedynym przywódcą PRL który zmarł w trakcie pełnienia stanowiska.

Ochab - sekretarz siedmiu miesięcy

W marcu 1956 r., po śmierci Bieruta, funkcję I sekretarza zaczął pełnić Edward Ochab - działacz społeczny, który później stał się jednym z sekretarzy Komitetu Centralnego Partii. Ochab reprezentował nurt środka w partii, w której zaczęły pojawiać się niepokojące objawy frakcyjności. Ochab rządził jedynie przez 7 miesięcy, lecz w trakcie jego rządu rozegrało się jedno z najważniejszych wydarzeń w historii PRL - strajki w Poznaniu, później znane jako "poznański czerwiec".

Gdy w Poznaniu wybuchły demonstracje żadające reform, Ochab wydał ministrowi obrony Rokossowskiemu pozwolenie na ich brutalną pacyfikację. Zginęło 57 osób, a wielu innych poniosło obrażenia. Po tych wydarzeniach, Związek Radziecki zaczął grozić interwencję wojskową w Polsce, lecz Ochab zdołał powstrzymać liderów ZSRR przed podjęciem tej decyzji. Pełnił on rolę I sekretarza do 21 października 1956 r. W 1968 r. zrezygnował z funkcji politycznych i partyjnych, lecz do samego końca pozostał zagorzałym komunistą. Zmarł 1 maja 1989 r., jedynie kilka miesięcy przed upadkiem komunizmu w Polsce.

Gomułka - od odwilży do autorytaryzmu

Po odejściu Ochaba, stery objął Władysław Gomułka. Zarówno Związek Radziecki jak i zwolennicy twardej linii z PZPR bali się Gomułki, gdyż był on zwolennikiem powszechnych reform. Początkowo był on powszechnie lubianym przywódcą; rozpoczął on tzw. "odwilż gomułkowską", której towarzyszyła dekolektywizacja rolnictwa, poprawa stosunków z Kościołem i próby negocjacji z państwem niemieckim w sprawie granicy na Odrze. Dążył również do uzyskania zwiększonej autonomii w stosunku do ZSRR i KPZR.

Niestety, kierunek ten odwrócił się w latach 60., a Gomułka wrócił do autorytaryzmu. Zwolennicy reform zostali wyrzuceni z PZPR, i rząd znowu zaczął stosować agresywną politykę w stosunku do polskiego Kościoła pod przywództwem kardynała Wyszyńskiego. Stan gospodarki zaczął się pogarszać - między innymi dlatego, iż kończył się powojenny rozkwit gospodarczy, a Polska wydawała zbyt wiele pieniędzy na przemysł zbrojeniowy. W marcu 1968 r. wybuchł kryzys polityczny, który doprowadził do rozpoczęcia masowej kampanii antyżydowskiej i emigracji resztek społeczności żydowskiej z Polski.

Problemy gospodarcze osiągnęły punkt kulminacyjny w grudniu 1970 r., gdy na terenie Polski wybuchły masowe protesty. Gomułka nakazał pacyfikację robotników strajkujących w Trójmieście. Zginęło ponad 41 robotników. Wydarzenie te doprowadziło do ostatecznego upadku rządu Gomułki, który został odsunięty od władzy tego samego miesiąca. Zmarł na raka płuc w 1982 r.

Gierek - reformy gospodarcze

Następcą Gomułki był Edward Gierek, syn robotników ze Śląska. Jego pierwszym posunięciem było podwyższenie najniższych pensji, emerytur i zasiłków, jak i również zamrożenie cel żywności. Zaczął on następnie program szybkiego rozwoju przemysłu i budownictwa. Budowano aż do 300 tys. mieszkań rocznie, unowocześniono sieć dróg, zaczęto budować pierwsze autostrady. Polska stała się producentem nowoczesnych produktów o standardzie akceptowanym na Zachodzie.

Działania Gierka doprowadziły do znacznego wzrostu standardu życia w Polsce, i był on przez pewien czas chwalony jako cudotwórca. Polacy mogli cieszyć się pieniędzmi w kieszeni i zwiększoną wolnością osobistą. Trwało to jednak krótko. Polityka gospodarcza Gierka była głównie oparta na zachodnich pożyczkach, i gospodarka zaczęła wchodzić w kryzys w połowie lat 70. Wymusiło to podwyżki cenowe i ponowne wprowadzenie kartek na cukier, co zapoczątkowało nową falę nieładu w społeczeństwie.

Po fali strajków w 1980 r., Gierek został ostatecznie odsunięty od władzy, a następnie wydalony z PZPR i internowany. Skończył jako parias. Ostatnie lata życia spędził w Ustroniu. Zmarł na raka płuc w 2001 r. - do tamtego czasu odzyskał szacunek wśród polskiego społeczeństwa, i 10 tysięcy osób wzięło udział w jego pogrzebie.

Kania - początki Solidarności

Następcą Gierka stał się Stanisław Kania. Głównym celem nowego sekretarza było znalezienie remedium na upadające poparcie dla systemu komunistycznego w Polsce. Było to jednak bardzo trudne zadanie, a nowy związek zawodowy znany jako Solidarność coraz bardziej zyskiwał na popularności. W grudniu 1980 r. Kania spotkał się z Breżniewem i innymi przywódcami Układu Warszawskiego w Moskwie, gdzie zagorzale deklarował iż sam będzie walczyć z elementami antykomunistycznymi w Polsce, biorąc pod uwagę coraz realniejsze ryzyko radzieckiej interwencji w Polsce. Rząd PZPR był jednak bezsilny w obliczu narastającej fali strajków i demonstracji.

W lipcu 1981 r. Kania został ponownie wybrany na I sekretarza Partii. Rząd zaczął prowadzić rozmowy z Solidarnością, lecz nie udało się dojść do porozumienia. 18 października 1981 r. Kania ustąpił ze stanowiska I sekretarza. Zmarł 3 marca 2020 w Warszawie w wieku prawie 93 lat, jako ostatni żyjący I sekretarz PZPR.

Jaruzelski - wprowadzenie stanu wojennego

Stanowisko I sekretarza PZPR objął Wojciech Jaruzelski - wcześniej pełnił on role szefa sztabu generalnego WP, ministra obrony narodowej, jak i również prezesa rady ministrów. Jaruzelski jest najbardziej znany ze swojego przemówienia do narodu 13 grudnia 1981 r., w którym ogłosił wprowadzenie stanu wojennego na terenie Polski. Stanął on na czele tworu znanego jako Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON). Strajki i demonstracje były masowo pacyfikowane, a 8 października 1982 r. zakazano działalności NSZZ Solidarność. Stan wojenny zakończył się w lipcu 1983 r., choć pozostało wiele nowych ograniczeń politycznych, jak i również system kartek żywnościowych. Rządy pod przywództwem Jaruzelskiego zaczęły wprowadzać reformy dążące do transformacji rynkowej, która powoli odchodziła od modelu socjalistycznego; eliminowano centralne planowanie i biurokrację. Gospodarka Polski nadal tkwiła jednak w tragicznym stanie, a zachodnie instytucje finansowe już nie chciały udzielać Polsce pożyczek. Partia zaczęła obawiać się następnej fali niezadowolenia społecznego.

W końcu, PZPR uświadomiło sobie iż będzie musiało pójść na ustępstwa w celu utrzymania władzy. Solidarność była znacznie osłabiona po wydarzeniach z początku dekady, lecz tworzyły się nowe ruchy opozycyjne i ludzie wychodzili na ulice. Objęcie sterów Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego przez Michaiła Gorbaczowa było jednym z czynników pozwalających na przeprowadzenie masowych reform w Polsce. W 1988 r. wybuchły ostatnie duże strajki w historii PRL, które ostatecznie doprowadziły do negocjacji z opozycją.